Arystoteles
Arystoteles do kwestii pokoju odnosi się w dziele Polityka. Uznawał, że celem państwa nie może być prowadzenie wojen. Powinna ona być tylko środkiem do osiągnięcia celów. W polis z takim ustrojem obywatelom się dobrze żyje. Ponadto państwa należy tworzyć tak, aby było jak najbardziej sprawiedliwe, a nie w celu prowadzenia wojen. A szkolenie wojskowe musi być związane z działalnością państwa[1].
Również w Retoryce odnosił się do tematu pokoju. Uważał, że należy uważać przy zawieraniu pokojów z polis silnymi. Trzeba zabezpieczyć wtedy swoje bezpieczeństwo[2]. Ponadto rozejmy nie kończyły wojen. Odsuwały tylko rozwiązanie problemów na przyszłość. Negocjacje pokojowe miały większe znaczenie od zwycięstw na polu bitwy[3].
Isokrates
Izokrates zaczął działalność w Atenach w latach 90 IV wieku. Sam nie wygłaszał mów a jedynie je pisał. Tematykę pokoju poruszał w mowach: Panegyricus, Do Filipa i O pokoju.
W pierwszej z tych mów nawołuje do zakończenia wojen i skupieniu się na wojnach z barbarzyńcami. Uznawał, że walki między grekami są najgorszą z możliwych rzeczy. Szczególnie duże szkody miał przynosić konflikt między Spartą a Atenami[4]. Niszczenie polis greckich miało je wystawiać na możliwość podboju przez barbarzyńców[5]. Uważa, że Ateny są w stanie poprowadzić sojusz Greków w wojnie przeciwko Persji[6].
W kolejnej mowie Isokrates, Do Filipa docenia zakończenie wojny o Amfipolis pomiędzy Atenami i Macedonią. Stwierdza, że wojna jest zła[7]. Ukazuje, że zwierali Grecy pokój i sojusze między wrogimi sobie państwami. I jest możliwe dokonanie tego znowu[8]. Nawołuje Filipa, aby zamiast walczyć z grekami skupił się na wojnach z barbarzyńcami[9]. Miał się stać hegemonem, który poprowadzi Greków na wojnę z Persją[10].
W trzeciej mowie Isokrates, O pokoju twierdzi on, iż Ateńczycy powinni zawrzeć pokój nie tylko ze zbuntowanymi ówcześnie sojusznikami ze związku morskiego, ale także ze wszystkimi grekami[11]. Zawarcie pokoju doprowadzi do większego bezpieczeństwa Aten. Będzie można wydawać mniej na zbrojenia·. Potępia udział najemników z Aten w działaniach Persji przeciwko Greckim polis[12]. Ateńczycy powinni zakończyć z egoistyczną polityką i wspólnie z innymi grekami zawrzeć pokój[13]. Jako przykład podaje działania z czasów wojen perskich, gdy Grecy potrafili się zjednoczyć[14].
Żaden z myślicieli nie przywiązywał dużej wagi do problemu pokoju. Jedynie u Isokratesa występują znaczniejsze fragmenty dotyczące pokoju. Próbuje on wskazywać państwa, które powinny stać się hegemonem i wprowadzić pokój powszechny. Jest to jednak środek prowadzący do celu, jakim była wojna z Persją. Nie jest to cel sam w sobie. Podobnie do Platona wskazuje na zagrożenie ze strony państw barbarzyńskich dla toczących między sobą wojny Greków. Konflikt zbrojny jest ukazany jako coś złego. Jednak stan pokoju nie znajduje głębszego uzasadnienia. Mimo niewielu odniesień do kwestii pokoju da się zauważyć wpływ pomysłów na politykę polis greckich. Pojawiają się one w mowach pogrzebowych[15].
[1] Arist, Pol, 1324a-25a, 1330a-1331b.
[2] Arist., Rh II 1360a.
[3] Arist., Rh. III1411b.
[4] Isoc., IV 19, 128.
[5] Isoc., IV 169.
[6] Isoc., IV 54.
[7] Isoc., V 8.
[8] Isoc., V 42-44.
[9] Isoc., V 115.
[10] Isoc., V 140.
[11] Isoc., VIII 16; J Davidson, Isocrates Aginst Imperialism: An Analysis of the de Pace, Historia XXXIX, 1990, s. 30; S. Perelman, Panhellenism, the Polis and Imperialism, Historia XXV, 1976, s. 28-29.
[12] Isoc., VIII 42.
[13] Isoc., VIII 71.
[14] Isoc., VIII 75; J. Davidson, op. cit. s. 22.
[15] K. A Raauflaub Conceptualizing and Theorizing Peace in Ancient Greece, TAPhA CXXXIX, 2009, s. 241-43; M. L. W. Laistener, The Influence of Isocrates’s Political Doctrines on Some Fourth Century Men of Affairs, CW XXIII, 1930, s. 130-31.
