Które słowo oznacza zabić?
Correct!
Wrong!
Więcej o pokojach w antycznej Grecji
https://www.rebis.com.pl/pl/book-wojny-sparty-scott-m-rusch,HCHB06042.html
Kategoria: Literatura Grecji (Page 1 of 6)
Które określenie oznacza rozejm?
Correct!
Wrong!
Więcej o kończeniu wojen poniżej:
Które określenie pochodzi od odróżnienia stanu wojny od pokoju.
Correct!
Wrong!
Więcej na temat pokojów w antycznej Grecji przeczytasz tutaj:
Które określenie oznaczało posła?
Correct!
Wrong!
Więcej o poselstwach w antycznej Grecji poniżej.
Podsumowanie
Grecy używali rozbudowanego słownictwa do opisu metod kończenia wojen. Zarówno na samą czynność, jak i na działania poprzedzające, używano wielu określeń. Większość spośród nich nie była związana z jedną metodą kończenia wojen. Z reguły korzystano z tych samych wyrażeń w celu opisania traktatów pokojowych jak i rozejmów. Jedynie ἐκεχειρία ograniczało się do krótkich rozejmów, które w dalszej kolejności często prowadziły do trwalszych pokojów. Pozostałe terminy pojawiały się nierzadko w tym samym znaczeniu wobec różnych metod kończenia wojen. Skutkowało to brakiem rozróżnienia różnych form traktatów. W konsekwencji podobne do siebie układy bywały nazywane odmiennie.
Posłowie
Również posłów określano różnorodnie. Najczęściej stosowano πρέσβεὺς. Większość wyrażeń skupiała się na funkcji, jaką wysłannik podejmował. Jedynym rozróżnieniem była możliwość zawierania traktatów przez posłów. Nadanie posłom tego uprawnienia było określane wyrażeniem αὐτοκράτορες. Inne opisy uprawnień wysłanników były stosowane sporadycznie.
Czynności
Wyrażenia dotyczące metod kończenia wojen zazwyczaj pochodziły od jednej z czynności, jakie składały się na układy. Warto odnotować, iż różne metody kończenia wojen były opisywane słowami mającymi często rodowód religijny. Ofiary, jakie składano bogom przy okazji tych wydarzeń, stawały się określeniem całej czynności. Jest to widoczne w przypadku σπονδαί.
Źródła
Podstawową trudnością w ustaleniu wyrażeń, jakie stosowali Grecy do opisu kończenia wojen jest atenocentrycznością źródeł. Znaczna część autorów pisała w dialekcie attyckim. W związku z tym można jedynie w stosunku do niego stwierdzić, na ile konkretne wyrażenie nie było używane. W przypadku do pozostałych dialektów jest to utrudnione. Należy także pamiętać, że mamy w wielu przypadkach punkt widzenia tylko jednej strony konfliktu.
Różnice
Ponadto znaczenie wyrażeń używanych ówcześnie, jak i dzisiejsze ich rozumienie często różnią się radykalnie. Widać to najwyraźniej w określeniu autonomia. Nie można terminów z Grecji klasycznej tłumaczyć dosłownie. Współczesna rozbudowana terminologia związana z prawem międzynarodowym często nie znajduje porównania z ówczesnymi wyrażeniami.
Więcej na temat terminów opisanych w części podsumowanie poniżej:
Présveis
Kluczową rolę w zawieraniu traktatów pokojowych odgrywali posłowie. Nie korzystano z jednego słowa określającego taką osobę[1]. Jednym z wyrażeń oznaczających posłów było πρέσβεις(Présveis). Pojawia się ono wielokrotnie u Tukidydesa, Ksenofonta oraz Herodota[2]. Ponadto korzystają z niego Demostenes, Andokides, Ajschines, Lizjasz i Isokrates[3]. Możemy je ponadto znaleźć się ono także u Arystofanesa[4]. Sporadycznie łączono je z αὐτοκράτορες, oznaczało ono szerokie uprawnienia, jakie miał poseł[5]. Taka budowa tego wyrażenia wskazuje na istnienie dwóch rodzajów poselstw. Jednego, mającego za zadanie wyłącznie negocjować umowy i drugiego, które mogło zaprzysięgać traktaty. Opis zawierania pokoju Filokratesa sugeruje kilkukrotną wymianę posłów, nim nastąpiło zakończenie wojny[6]. Słowo Présveis było często wykorzystywane dla określenia poselstwa.
Presbeutes
Następnym wyrażeniem określającym posła była πρεσβευτής. Korzystali z niej różnorodni autorzy, począwszy od Tukidydesa aż do Arystotelesa i Ajschinesa. Określenie to dotyczyło posłów zarówno negocjujących traktaty jak i je zawierających[7].
Aggelos
Innym określeniem wysłannika był ἄγγελος. Pojawia się już u Homera[8]. Było ono często wykorzystywane przez Herodota, Tukidydesa jak i Ksenofonta[9]. Może to wskazywać na wczesne pojawianie się tego słowa. Już u Homera było ono stosowane bez potrzeby jego tłumaczenia słuchaczom. Korzystali z niego także ateńscy mówcy[10].
Kerykia
Wśród określeń w grupie słów dotyczących poselstwa było κηρυκεία oznaczające urząd herolda. Słowo to najprawdopodobniej wzięło się od κήρυγμα oznaczającego obwieszczenie. Termin κηρυκεία pojawia się sporadycznie u Tukidydesa, Ksenofonta i Herodota[11].
Keryks
Kolejnym określeniem posła był κῆρυξ. Pojawiał się już w tym znaczeniu w Iliadzie u Homera[12]. Mogło pochodzić od imienia syna Hermesa. Powtarza się również często u późniejszych autorów. Aż do IV wieku wykorzystywano je wielokrotnie[13]. Używali go również mówcy[14].
Apostolos
Używano też terminu ἀπόστολος w stosunku do posłów wysyłanych w sprawie kończenia wojen. Nie ma informacji, aby słowo to pojawiało się wcześniej niż u Herodota. W późniejszym okresie było używane sporadycznie. Wskazuje to na nieprzyjęcie się jego jako terminu powszechnie używanego[15].
[1] D. J. Mosley, Diplomacy and Disunion in Ancient Greece, Phoenix XXV, 1971, s. 321; A. Missiou-Ladi, Coercive Diplomacy in Greek Interstate Relations, CQ XXXVII, 1987, s. 336.
[2] Hdt., III 58 1Thuc., I 24, 28, 58, 90-92, 135, II 71-74, 101, III 3-5, 32, 70-72, IV 15-16, 83, 118 122, V 21-22, 37-38, 40-42, 44-46, 49-50, 84-85, VI 6-8, 45-46, VII 7, 25,VIII 32, 63-64, 89-91, Xen., Hell, I 3 9, 13, 4 1-2, 4-6, 5 8, II 1 6-7, 2 11-12, 13-14, 19, 21-22, III 2 8, 12, 4 11, 5 4, IV 5 9, 8 13, V 1 32, 3 26, VI 1 1-2, 3 2, VII 1 1, 37-40, 4 20.
[3] Isoc., VII 65, XII 160, 162, XIV 29, XV 15, 69, Dem., XII 4, 18, XVIII 24, 25, 75, 136, 165, 184, 187, 211, XIX 5, 10, 12, 73, 139, 140, 142, XXIII 172, 178, 236, 244, 275, 321, XXIV 112, L 5, 12, LIII 5, Andoc., III 6, 39, 41, Lys., XIX 19; Aeschin., II 112.
[4] Aristoph., Ach. 61, 77, 114, 192, 636.
[5] Thuc., I 126, VI 8; Xen., Hell., II 2 19, VII 1 1; Andoc., III 6, 39.
[6] Aeschin., II 18, 91, 110, 120.
[7] Thuc., III 92, V 4, 61, VI 81, VIII 5, 77, 85, 86; Xen., Ages. II 25, Hell, II 2 18, VI 5 4; Lys., XIII 9-10, XIX 23; Aeschin., I 188, II 12, 15, 86, 94, 121, 135, 178, III 161, 242; Andoc., III 42; Plat., Leg. 12.941a; Arist., Pol. 4.1229a; Dem., XII 3, 8, XVIII 77, 166, 244, 282, XIX 4-5, 68, 110, 126, 182, 274, 338, XXIII 13, XIV 12, 129, XXXII 11, 14.
[8] Hom., Il. II 26, 63, 93, X 285.
[9] Hdt., I 69, 79, 81, 152, II 160, III 7, 9, 30, 58, 63, IV 151, 203, V 17, 73, 96, VI 4, 22, 85; Thuc., I 27, 132, II 6, III 36, 105, IV 30, 72, 78, V 82, VI 21, 44, VII 8, 40, VIII 40, 79, 106; Xen., Hell. I 4 2, II 1 7, 9, 13, III 1 1, 2 18, 4 3, VI 4 16, VII 2 23.
[10] Aeschin., III 95, Dem., VIIL 65, LIX 100.
[11] Thuc. I 53; Dem., LI 13; Hdt., IX 100; Xen, Anab., V 7.
[12] Hom., Il., II 97 442, III 246, IV 199, VII 279, IX 1, 174, XI 685, XXIII 567, XXIV 675, 691, 702.
[13] Hdt., I 3, 22, 60, 76, 77, 83, 153, 196, 206, 212, III 1, 43, 57, 58, 62, 63, 121, IV 125, 128, 131, 167, V 70, 92, VI 48, 49, 60, 77, 78, 79, 97, 105, 133, 32, VII 119, 131, 133, 134, 136, 150, 152, VIII 24, 27, 29, 54, IX 12, 18, 21, 48, 55; Thuc., I 29, 131, II 5, 6, 12, III 24, 52, 113, IV 30, 38, 97, 98, 99, 101, 114, 118, V 80, VI 32, VII 3; Xen., Hell II 2 54, 4 40, III 1 18, IV 3 21, 5 7, 7 3, VI 4 15, 20, VII 1 32.
[14] Andoc. I 36, 116; Dem., XII 2, 4, XVIII 165, 166, 170, XIX 70, XXIV 20.
[15] Hdt. I 21, V 38; Dem., XVIII 80; Lys., XIX 21.
Katastrofe
Kolejna grupa wyrażeń istotnych dla rozważań w tej pracy związana jest z wrogimi aktami przeciwko ludności pokonanej polis. Na plan pierwszy wysuwają się tutaj przypadki andrapodismos tłumaczonego dzisiaj jako sprzedanie w niewolę kobiet i dzieci oraz zabicie mężczyzn, a także zniszczenie samego miasta. Należy jednak pamiętać, iż współczesne rozumienie tego terminu odbiega istotnie od jego znaczenia w Grecji klasycznej. Dzisiejsze jego użycie jest głównie wytworem XIX i XX-wiecznej historiografii[1]. Tymczasem zamiast niego w starożytności stosowano niezależne od siebie pojęcia opisujące poszczególne jego części. Były różne słowa opisujące zniewolenie kobiet i dzieci oraz zabicie mężczyzn[2].
Jednym z nich jest καταστροφή (katastrofe), czyli zabijać. Wykorzystywał je już Herodot dla opisu wydarzeń w Zankle[3]. Potem pojawiło się u niego przy opisie oblężenia Olintu przez Persów[4]. Możliwe, że używał go Efor, będący źródłem dla Diodora Sycylijskiego, u którego pojawia się ono kilka razy[5]. Słowo to mogło jednak równie dobrze przyjąć się dopiero w okresie hellenistycznym. Wykorzystanie katastrofe jest na tyle rzadkie, że nie można uznać go za typowe określenie egzekucji.
Apoktrino
Najczęściej wykorzystywanym słowem dotyczącym zabijania jest ἀποκτείνω. Oznaczało ono „zabić”. Pojawia się czasami u Herodota. Jednak nie wiąże się ono bezpośrednio z kończeniem wojen[6]. Później wielokrotnie występuje w pracach Tukidydesa i Ksenofonta[7]. Także tacy mówcy jak Demostenes, Lizjasz i Isokrates z niego korzystają[8]. Występuje ono również w dziełach Platona[9].
Pojawiało się w sytuacjach, w których następowały masowe egzekucje[10]. W takich wypadkach musiały być one wykonywane z nakazu władz jako legalna kara nałożona na przeciwnika. Nie mogły być to spontaniczne działania. Decyzja taka musiała być poprzedzona kapitulacją państwa pokonanego[11]. Władze zwycięskiego polis były zobligowane do nakazania swoim dowódcom przeprowadzenie tego aktu.
[1] F. W. Ulrich, Der Kampf um Amphilochien, Hamburg 1863, s. 12; T. R. Glover, From Pericles to Philip, New York 1917, s. 134, 257.
[2] E. Heza, Eksterminacja jeńców i ludności cywilnej, Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Historia X, 1975, s 5-19; R. Kulesza, Polis-apolis, Warszawa 1998, s.232-234; J. Karczyński, Andrapodismos w IV i V wieku p.n.e., [W:] Wojna i pokój w świecie starożytnym, Poznań 2014, s. 155-157.
[3] Hdt., VI 23.
[4] Hdt., VIII 127.
[5] Diod., XII 76, XIII 30, 62, XIV 5.
[6] Hdt., III79, IV 69, VI 137,139.
[7] Thuc., I 30, 53, II 5, 67, III 28, 41, 44, 66, 68, 81,111, IV 41, 57, 122, V 82, 116, VI 105, VIII 21, Xen., Hell., I 2 3, III 2 28, IV 4 2-3, V 2 23, VI 5 7, VII 1 46, 4 14, 26.
[8] Dem., XVIII 101, XIX 278, Lys., XII 21, 39, 82, XIII 43, XX 9, Isoc., IV 113, V 52, 112, VII 67, XII 93, 148, 184, XV 252, XIX 19, XX 11,.
[9] Plat., Rep. II 360c, VIII 557a, 566a, Ep. VII 351 b.
[10] Thuc., III 36, 41, 66, IV 122, V 32, 83, 116; Xen, Hell., VII 1 46.
[11] K. L. Gaca, The Andrapodizing of War Captives in Greek Historical Memory, TAPhA CXL, 2010, s. 152-54.
Exandrapódisis
Kolejne określenia dotyczą sprzedaży ludzi w niewolę. Jednym z nich jest termin εξανδραπόδισις (Exandrapódisis), czyli sprzedanie w niewolę. Pojawiał się również czasownik ἐξανδραποδίζω . Pierwszy raz występuje on u Herodota opisującego wojnę Sparty z Tegeą oraz bunt Lidyjczyków[1]. Korzysta z tego wyrażenia również Ksenofont pięć razy[2]. Występował on też w mowach Demostenesa, Ajschinesa i Isokratesa[3]. Jest to podstawowe pojęcie wykorzystywane w przypadkach zniewolenia mieszkańców miast. Czasami exandrapódisis powiązane z eksterminacją części ludności[4]. Autorzy używali go w podobnym kontekście. Pojawia się ono również u Diodora[5]. Zauważalny jest brak wśród nich Tukidydesa.
Wyrażenie ἀνδραποδίζω, również oznaczające sprzedanie w niewolę pojawia się często u Herodota[6]. Podobnie Tukidydes używa tego słowa powszechnie[7]. ἀνδραποδίζω możemy znaleźć w opisie zdobycia Eion przez Kimona[8]. Także późniejsi autorzy wykorzystują to określenie. Są to Ksenofont opisujący zachowanie Lizandra po Ajgospotamoj, jak i Demostenes[9]. Jest ono wykorzystywane w wypadku zachowania wiążącego się z nagłym wydarzeniem kończącym się całkowitą zagładą miasta[10]. Nie pojawia się natomiast w przypadkach systematycznego zniszczenia polis połączonego ze sprzedażą ludności w niewolę. Wskazuje to również na brak powiązania tego wyrażenia z metodą andrapodismos.
Andrapodismos
Do określenia zniewolenia wykorzystywano również termin ἀνδραποδισμός. W późniejszym okresie jego znaczenie się rozszerzyło. W XX wieku zaczęto opisywać w ten sposób całą metodę andrapodismos[11]. Jednak w Grecji klasycznej oznaczało ono popadnięcie w niewolę, zarówno jednostki jak i całego państwa[12].
Eklipongotos
Bezpośrednio powiązane z zagładą miasta było słowo zmusić do kapitulacji, czyli ἐκλιπόνngoτος[13]. Możliwe, że pochodziło od πολιορκέω, które oznaczało oblegać i pojawiało się już u Herodota[14]. Było stosowane zarówno dla przypadków upadku miast jak i pokonanych armii. Pojawiało się ono w podobnym kontekście w piątym wieku jak i w czwartym, co może wiązać się z jego silnym zakorzenieniem w języku.
[1] Hdt., I 66, 155-56, 161, III 140.
[2] Xen., Hell., II 1 15, II 2 16, VI 5 46, Sym., IV 36, Mem., IV 2 15.
[3] Dem, XII 3, XVIII 39, 182, L 4, LIX 103, Aeschin., III 109, Isoc., XII 83.
[4] Xen., Hell., II 1 15; Dem., LIX 103.
[5] Diod., XII 55, 65, 76, 80, XIII 30, XIV 15, 40, 53, 66, 68, 78, XV 51, 79, XVI 8, 19, 33, 34, XVII 7, 22, 46.
[6] Hdt., I 76, 156, VI 18, 101.
[7] Thuc, I 98, 113, II 68, III 36, 68, V 3, 116, VI 62.
[8] Thuc., I 98.
[9] Xen., Hell., II 2 14, V 4 64, Dem., XIX 135.
[10] Xen., Hell., I 6 14, Diod., XIII 2.
[11] T.R. Glover, From Pericles to Philip, London 1918,s. 134, 257; N.G. L. Hammond, The classical Age of Greece, London1975, s.233.
[12] Thuc., II 68, V 9, Isoc., XV 319, IV 100, VIII 37, 105, 116; Dem. I 5, XIX 65; K. L. Gaca., op. cit, s. 156-58.
[13] Thuc. I 94, 117, III 94, IV 19, V 32, VII 14; Isoc. IV 141, V 112, VI 23, VIII 100, XII 93, XIV 26, XV 111.
[14] Hdt. I 17, 26, 80, 81, 83, 84, 86, 154, 160, 164, II 118, 157, III 54, 56, 147,151, IV 200, V 34, 64, 65, 72, 104, 105, 108, 114, 115, VI 18, 46, 99, 133, 140, VII 107, 156, 170, VIII 28, 49, 52, 70, 112, 127, 129, IX 58, 86, 87, 97, 114, 116, 117.
Homologia
Kolejnym określeniem na traktat była ὁμολογία (homologia). Oznaczała ona porozumienie. Pojawiała się ὁμολογία u Herodota, Tukidydesa i Efora[1]. Platon korzystał z niego wielokrotnie, między innymi w pierwszym zdaniu Sofisty[2]. Arystoteles natomiast użył wyrażenia ὁμολογία w jednym z najbardziej znanych fragmentów Polityki o istocie niewolnictwa. Według niego, bowiem niektórzy byli niewolnikami z natury, inni natomiast stawali się nimi na mocy prawa – porozumienia ὁμολογία mówiącego, iż pokonani stają się własnością zwycięzców:
διχῶς γὰρ λέγεται τὸ δουλεύειν καὶ ὁ δοῦλος. ἔστι γάρ τις καὶ κατὰ νόμον δοῦλος καὶ δουλεύων: ὁ γὰρ νόμος ὁμολογία τίς ἐστιν ἐν ᾧ τὰ κατὰ πόλεμον κρατούμενα τῶν κρατούντων εἶνα φασιν [3].
Korzystali z homologia również Demostenes, Isokrates i inni mówcy ateńscy[4]. Pojawiało się ono u nich dość często.
Syntaki
Kolejnym wyrażeniem związanym z pokojami było συνθήκη. Oznaczało ono traktat lub jego część. Stosował je Herodot i dość często Tukidydes, natomiast u późniejszych autorów prawie nie występuje. Może to oznaczać jego zanik w IV wieku[5].
Ekekseria
Głównym terminem opisującym rozejmy była ἐκεχειρία. Określał on głównie krótkotrwałe rozejmy, jak w przypadku układów Aten i Sparty w 423[6], oraz Beocji i Aten w 421[7]. Tukidydes wykorzystał ἐκεχειρία również do ukazania rozejmu poprzedzającego kongres pokojowy na Sycylii i przygotowań do wyprawy sycylijskiej[8]. Termin ten pojawił się także przy relacji o pokoju olimpijskiego z 423 roku[9]. W tych fragmentach autor skupił się na ukazaniu tymczasowości tych układów oraz na samym zawarciu ich, jako pośredniej metody do uzyskania trwałego pokoju. Natomiast Ksenofont opisał tym wyrażeniem okres pokoju sakralnego, w czasie, którego nie można było prowadzić działań zbrojnych: Φλειάσιοι μέντοι οὐκ ἠκολούθουν: ἐκεχειρίαν γὰρ ἔφασαν ἔχειν[10]. Może to wskazywać na rodowód słowa. Pierwotnie mogło ono oznaczać właśnie zawieszenie walk ogłaszane na czas igrzysk olimpijskich. Państwa w tym czasie nie powinny prowadzić działań wojennych[11].
ἐκεχειρία pojawia się głównie w relacjach międzypaństwowych. Nie korzystano z niego do określania zawieszenia broni zawieranych przez lokalnych dowódców. Takie lokalne porozumienia musiały, wobec tego być zatwierdzane przez stosowne organy danych polis. Ich zasięg terytorialny był różnorodny i mógł obejmować znaczne obszary.
[1] Hdt., I 61, 150, III 13, IV 118, 201, VI 85, VII 139, 156, VIII 52, 141; 98, 108, 114, 117, II 33, 100, III 4, 28, 66, 90, IV 54, 65, 106, 132, V 5, 17, 21, 76, VI 10, 94, VII 82, VIII 56, 90; Thuc I 29, Efor, FGH 70 F. 63.
[2] Plat. Soph., 216a, Rep., 340b, 443a, 462a, 533c, Charm, 175c, Lysis, 219c, Crit., 106b, Crat.,384d, 435c, Theaet., 145c, 164c, 169e, 170a, 183d.
[3] Arist., Pol., 1255a, p. też Nic. Eth., 1127b, 1161b, 1162b, Eud. Eth., 1242b, 1243a.
[4] Dem., XII 1,18, 22, XIX 62; Isoc., IV 175-76, VI 39, 52, 70, XII 107; Hyp., III 7; Andoc., I 120.
[5] Hdt., VI 42; Thuc., I 37, 40, 78, 144, IV 61, 122, V 18, 31, 42, VII 18, VIII 37, 58; Aristot. Pol., 1280a-b, 1284a.
[6] Thuc., IV 117-119, 122, 134, V 1, 15.
[7] Thuc., V 26, 32.
[8] Thuc., IV 58, VI 26.
[9] Thuc., V 49.
[10] Xen., Hell., IV 2 16, V 2 2.
[11] D. G. Romano, Boycotts, Bribes and Fines. The Ancient Olympic Games, Expedition XXVII, 1985 s. 15-16.
[12] Xen. Mem IV 4; Aeschin. II 30, 31; Dem. XVIII 164-66.
Eirene
Kolejnym pojawiającym się terminem związanym z kończeniem wojny było εἰρήνῃ. Jego znaczenie zmieniało się w zależności od autora dzieła i czasu, w jakim je pisał. Słowo to występuje już u Homera[1]. Później pojawia się u Herodota. Autorzy ci wyraz ten wykorzystywali dla określenia stanu pokoju. Natomiast w późniejszych pismach mógł oznaczać on traktat pokojowy. Część autorów, wśród nich B. Keil[2] twierdzi, iż w tym drugim znaczeniu termin εἰρήνῃ nie pojawia się aż do pokoju Antalkidesa. Wskazuje on na fakt, że pierwotnie εἰρήνῃ mogło opisywać odmienność stanu pokoju od wojny. Nie da się ustalić, kiedy zaczęto je stosować z uwagi na niewielką ilość źródeł pisanych z okresu archaicznego. Pewne jest jednak, że na początku okresu klasycznego wykorzystywano je do opisywania stanu pokoju.
W IV wieku termin εἰρήνῃ rozszerzył swoje znaczenie. Możliwe, że pojawiła się najpierw jego forma przejściowa określająca „stosunki pokojowe między dwoma państwami powstałe w efekcie zawarciu traktatu” jak sugeruje L. Santi Amanti. Wolicki uznaje takie postawianie sprawy za nie do końca uzasadnione[3]. Nie jest pewne, kiedy εἰρήνῃ zaczyna oznaczać już sam traktat pokojowy. Taki sens ma w piśmie Artakserksesa w sprawie pokoju[4]. Możliwe, że przez jakiś czas miało dwa równoległe znaczenia. W części przypadków Herodot i Tukidydes mogą wskazywać, że chodzi im o traktat pokojowy[5].
W innych natomiast może oznaczać tylko stan bez wojny[6]. Również u autorów późniejszych znaczenie pierwotne wciąż występuje. W obu kontekstach naraz występuje w przypadku pokojów powszechnych. εἰρήνῃ oznaczać mogło zarówno sam traktat[7], jak i sytuację, jak miała po nim nastąpić[8]. Przejściowa forma prawdopodobnie pojawiła się w czasie wojny peloponeskiej. Można ją zauważyć u Tukidydesa[9], który równie często korzystał z rozumienia pierwotnego[10].
Eirene a wojna peloponeska
Taka interpretacja tego wyrażenia może być skutkiem zmiany nastrojów społecznych wśród Ateńczyków, którzy w czasie wojny peloponeskiej zaczęli być negatywnie nastawieni wobec wojny. Dopiero jednak w IV wieku doszło do rozpowszechnienia się nowego znaczenia tego słowa. Wykorzystywali je zarówno historycy[11] jak i mówcy[12]. Korzystali zamiennie z obu znaczeń tego słowa, często nawet w tym samej części swojego dzieła. Jako przykład można przytoczyć Andokidesa w mowie o pokoju z Lacedemończykami: ὅπου δὲ πολλάκις ἤδη πρότερον εἰρήνην ἐποιήσασθε δημοκρατούμενοι, natomiast fragment później ἓν δὴ τοῦτο, ὦ Ἀθηναῖοι, πρῶτον σκεψώμεθα. ἐν ταύτῃ τῇ εἰρήνῃ ὁ δῆμος ὁ τῶν Ἀθηναίων ἔσθ᾽ ὅπου κατελύθη; οὐδεὶς ἀποδείξει[13].
[1] Hom. Il XXII 159; Od. XXIV 487.
[2] B. Keil, EPIHNH: eine philologisch-antiquarische Untersuchung, Leipzig 1916, s. 51.
[3] L. Santi Amanti, Sulla terminologia relativa alla pace nelle epigrafi greche fino all’avvento della Koiné Eiréné, AIV CXXXVIII, 1979-1989, s. 488-494Cyt. za A. Wolicki, Symmachia spartańska w V i VI wieku, Warszawa 2012, s. 247.
[4] Xen. Hell. V 1 31.
[5] Hdt. I 74, VII 148; Thuc. II 2, IV 62, 118, V 13, 14, 18, 25, 76.
[6] Hdt. I 87, IV 127, VIII 3; Thuc. I 40, 120, 124, 139, 142, II 5, 36, 65, III 9, 13, 54, 82, IV 19, 20, 21, 61, V 16, 26, 48, 55, 59.
[7] Xen. Hell. VI 2 1, 3 18,
[8] Xen. Hell., II 2 13, 18-20, 22, 4 38, III 2 9, 31, IV 4 2, V 1 29, VII 1 27; Aeschin. II 60.
[9] Thuc. I 120, II 2, IV 19-21, 62, V 13, 14, 16, 17, 25, 26, 55, 59, 76.
[10] Thuc. I 124, 139, 142, II 5, 36, III 54, 82.
[11] Xen. Hell. II 2 19, 22, III 2 31, 4 6, 7 1, VI 2 1.
[12] Aeschin. II 12, 161, III 65; Dem., XI 1, 2, 7, 20, XII 8, 11, 12, 19, 22, XV 18, XVI 7, XVIII 17, XIX 12; Lys., XII 68, 95, XIII 5, 8, 9, 11, 13, 15-17, 47, XIV 4, XXV 30, XXVII 10.
[13] Andoc. III 2, 4.