formy prawne

Polis greckie kończyły często wojny zawierając różnorodne traktaty. Najważniejszymi cechami, jakie różniły poszczególne układy były: czas trwania, szczegółowość warunków oraz liczba stron je zawierających. W tym rozdziale zamierzam skupić się głownie na układach dwustronnych. Przypadki koine eirene omówię oddzielnie. Podobnie postąpiłem z porozumieniami zakładającymi zburzenie murów lub inną formę ograniczenia niezależności polis. Również układy kończące wojny domowe zostaną opisane w osobnym rozdziale.

Klasyfikacja

Wielość traktatów zmusza do wprowadzenia klasyfikacji. Będzie ona oparta w pierwszym stopniu na czasie trwania, jaki przewidywano w traktacie. Sądzę, iż kryterium to daje możliwość określenia charakteru konkretnego traktatu. Pozwala, bowiem na uchwycenie intencji obu stron zawierających układ, a ponadto dużo mówi na temat samych relacji pomiędzy wrogimi państwami. W ten sposób możemy odróżnić chwilowe układy mające za zadanie wstrzymanie walk od prób ustabilizowania stosunków między państwami na dłuższy okres lub na stałe. Układy krótkotrwałe (na przykład porozumienia dotyczące opuszczenia przez załogi obleganych miast) nie są przedmiotem moich analiz.

Innymi czynnikami wpływającymi na używaną tutaj klasyfikację są: ilość stron, sposób przeprowadzania negocjacji, skutki, trwałość zawartego traktatu. Każdorazowo przy opisie danego przypadku staram się je uwzględniać, jednakże kluczową cechą dla mojej klasyfikacji jest przewidywany czas trwania. Interesujące może być zadanie prześledzenia, w jaki sposób te czynniki poboczne wpływały na czynnik główny w mojej klasyfikacji. Postaram się tego dokonać w podsumowaniu mojej pracy.

Czas

Wszystkie pokoje z V wieku mogły mieć charakter rozejmów. Jest to związane głównie z faktem ich przewidzianego z góry czasu trwania[1]. Mogło to wskazywać na uznawanie tych porozumień tylko za czasowe wstrzymanie walk. Jednak układy pokojowe zawierane na kilkadziesiąt lat trudno uznać za rozejmy. Ponadto traktaty w Grecji ustalano na jakiś czas[2].

Zachowały się informacje o około 50 traktatach mających zakończyć wojny. Były one zawierane zarówno na krótki okres (do roku), jak i na kilkadziesiąt i więcej lat. Dotyczyły one głównie porozumień pokojowych zawieranych na terenie Grecji właściwej. Znaczna ich część miała miejsce w czasie wojny peloponeskiej. Głównymi źródłami, dzięki którym mamy informacje o układach pokojowych są: dzieła Tukidydesa, Ksenofonta i Diodora Sycylijskiego. O ile dwaj pierwsi często podawali dokładne informacje na temat okoliczności zawarcia traktatów, jak i ich zapisów, Diodor ograniczał się do wzmianki o samym fakcie zawarcia układu. Z innych źródeł jedynie mowy Demostenesa i Ajschinesa o pokoju Filokratesa są pomocne w badaniach. Jednakże ich wadą jest brak szczegółowych informacji na temat warunków wielu traktatów. Ostatnim źródłem pomocnym w zgłębianiu tego zagadnienia są inskrypcje. 

Poselstwa

Kluczową rolą w zawieraniu traktatu były poselstwa. Często były one wielokrotnie wysyłane w celu uzgodnienie warunków tych układów. Analiza procesu negocjacji zostanie przeprowadzona w oparciu o mowy dotyczące pokoju Filokratesa. Wygłosili je Ajschines i Demostenes. Sposób zawarcia tego pokoju został najlepiej opisany spośród wszystkich traktatów ówczesnej Grecji.

Do podstawowych pojęć używanych do opisania traktatów kończących wojny zaliczam: rozejmy i pokoje[3]. Pierwsze były przez Aristofanesa uznawane za przerwę w wojnie. Jedynie długotrwałe pokoje uznawał za kończące konflikt.

[1]              A. Wolickiego [w:] B. Bravo, A. Węcłowski, E. Wipszycka, A. Wolicki, Historia starożytnych Greków, Warszawa 2009, s. 184.

[2]              D. J. Mosley., op. cit., s. 322-23.

[3]     Aristoph, Ach., 186-194.