Terminy
Rzetelna analiza sposobów kończenia wojen greckich wymaga ustalenia znaczenia podstawowych terminów. Stąd w niniejszym rozdziale przedstawione zostaną różne określenia używane przez antycznych Greków do opisania zakończenia wojen. Pojawiają się tutaj dwie trudności. Po pierwsze, Hellenowie niejednokrotnie używali tego samego słowa do opisu różnych zjawisk. Po drugie, same terminy z czasem zmieniały swoje znaczenie. Dotyczy to w szczególności sformułowań związanych z prawnym uregulowaniem konkretnej kwestii. Określenia te wywodziły się najczęściej z wyrażeń opisujących jakąś czynność lub pojęcie ważne w samym akcie kończenia wojny.
Spondai
Najstarszym pojęciem wykorzystywanym do określenia traktatu pokojowego było σπονδαί (spondai). Wywodziło się ono od σπονδαί, czyli wylewania ofiary na cześć bogów[1]. Czynność ta była kluczowa w akcie zawierania porozumień między państwami. Oddawała traktat pod opiekę bogów, którzy mieli pilnować przestrzegania jego warunków. Bez tego obrzędu żadna umowa nie była ważna. Rozszerzenie tego pojęcia na całą procedurę nastąpiło dość wcześnie. Już w połowie V wieku pojawia się termin σπονδαί u Herodota w rozmowach Argejczyków z wysłannikami Spartańskimi w sprawie przystąpienia do związku helleńskiego. Układ, na który Argejczycy liczyli, został określony tym słowem[2]. P. Karavites zwraca uwagę, iż w V wieku termin spondai używano nie tylko w odniesieniu do traktatów, ale także np. przy układach nieformalnych między dowódcami. Jako przykład podaje Karavites porozumienie zawarte przez Persów i Hippiasa w czasie oblężenia Notion[3].
Szczególnie często występowało σπονδαί w V wieku. Było wtedy głównym słowem określającym traktat pokojowy, jednakże samo znaczenie terminu spondai było dość szerokie. Korzystał z niego wielokrotnie Tukidydes[4]. Pojawiał się również u Arystofanesa w wielu utworach[5]. Przy czym, warto zaznaczyć, iż sam autor posługiwał się słowem σπονδαί w głównie jako określenie płynnej ofiary składanej podczas zawierania układów. Dikajopolis, główna postać Archanejczyków używa terminu σπονδαί w kontekście zawarcia traktatu kończącego wojnę:
ἐμοὶ σὺ ταυτασὶ λαβὼν ὀκτὼ δραχμὰς
σπονδὰς ποίησαι πρὸς Λακεδαιμονίους μόνῳ
καὶ τοῖσι παιδίοισι καὶ τῇ πλάτιδι:
ὑμεῖς δὲ πρεσβεύεσθε καὶ κεχήνετε[6].
Tymczasem, w Pokoju wyraz σπονδὴ pojawia się jako libacja:
Τρυγαῖος
ἄγε δὴ σὺ ταχέως ὕπεχε τὴν φιάλην, ὅπως
ἔργῳ 'φιαλοῦμεν εὐξάμενοι τοῖσιν θεοῖς.
Ἑρμῆς
σπονδὴ σπονδή:
εὐφημεῖτε[7].
Platon natomiast w Państwie ma na myśli umowę: τὴν δὲ τῶν ὅρκων καὶ σπονδῶν σύγχυσιν, ἣν ὁ Πάνδαρος συνέχεεν, ἐάν τις φῇ δι᾽ Ἀθηνᾶς τε καὶ Διὸς γεγονέναι, οὐκ ἐπαινεσόμεθα, οὐδὲ θεῶν ἔριν τε καὶ κρίσιν[8]. Wykorzystywał w swoich tekstach słowo σπονδαί między innymi Ksenofont oraz mówcy ateńscy[9]. W IV wieku w miejsce terminu spondai coraz częściej używano pojęcia εἰρήνῃ.
[1] P. Karavites, Spondai-spendein in the fifth century B.C., AC LIII, 1984, s. 60-61.
[2] Hdt. VII 149.
[3] Thuc., III 34; P. Karavites, op. cit., s. 67.
[4] Thuc., I 112, II 2, III 52, IV 47, 65, 118, V 1, 18, 20, 27, 28, 36, 41, 48, 61, VI; F. E. Adcock, D. J. Mosely, Diplomacy in ancient Greece, London 1975, s. 200.
[5] Aristoph. Ach., 58, 131, 178, 183, 186, 194, 207 251, 268, 306, 627, 1020, 1038, 1061, 1067, Thesm., 1161; Eq., 106, 669, 671, 673, 796, 1332, 1389, Vesp., 864; Av 461, 1599, Lys., 154, 513, 951, 1006, 1264, Pax., 212, 666, 1059, 1102, 1104, 1110.
[6] Aristoph. Ach., 130-133.
[7] Aristoph., Pax., 431-434.
[8] Plat. Rep. 2.379e.
[9] Np. Aeschin., II 12, 133, 134; Lys. XXII 14; Dem., XV 9, XIX 59, 156, 191, XXI 174, XXIII 158, 161; Isoc., XII 169; Xen., Hell., II 3 9, 4 36, III 2 1, 2 9, IV 7 2, Hiero., II 11, Ages., I 10-11, II 16, Anab., II 1,3, 5, III 1.
Dodaj komentarz