wojny

Eirene

Kolejnym pojawiającym się terminem związanym z kończeniem wojny było εἰρήνῃ. Jego znaczenie zmieniało się w zależności od autora dzieła i czasu, w jakim je pisał. Słowo to występuje już u Homera[1]. Później pojawia się u Herodota. Autorzy ci wyraz ten wykorzystywali dla określenia stanu pokoju. Natomiast w późniejszych pismach mógł oznaczać on traktat pokojowy. Część autorów, wśród nich B. Keil[2] twierdzi, iż w tym drugim znaczeniu termin εἰρήνῃ nie pojawia się aż do pokoju Antalkidesa. Wskazuje on na fakt, że pierwotnie εἰρήνῃ mogło opisywać odmienność stanu pokoju od wojny. Nie da się ustalić, kiedy zaczęto je stosować z uwagi na niewielką ilość źródeł pisanych z okresu archaicznego. Pewne jest jednak, że na początku okresu klasycznego wykorzystywano je do opisywania stanu pokoju.

W IV wieku termin εἰρήνῃ rozszerzył swoje znaczenie. Możliwe, że pojawiła się najpierw jego forma przejściowa określająca „stosunki pokojowe między dwoma państwami powstałe w efekcie zawarciu traktatu” jak sugeruje L. Santi Amanti. Wolicki uznaje takie postawianie sprawy za nie do końca uzasadnione[3]. Nie jest pewne, kiedy εἰρήνῃ zaczyna oznaczać już sam traktat pokojowy. Taki sens ma w piśmie Artakserksesa w sprawie pokoju[4]. Możliwe, że przez jakiś czas miało dwa równoległe znaczenia. W części przypadków Herodot i Tukidydes mogą wskazywać, że chodzi im o traktat pokojowy[5].

W innych natomiast może oznaczać tylko stan bez wojny[6]. Również u autorów późniejszych znaczenie pierwotne wciąż występuje. W obu kontekstach naraz występuje w przypadku pokojów powszechnych. εἰρήνῃ oznaczać mogło zarówno sam traktat[7], jak i sytuację, jak miała po nim nastąpić[8]. Przejściowa forma prawdopodobnie pojawiła się w czasie wojny peloponeskiej. Można ją zauważyć u Tukidydesa[9], który równie często korzystał z rozumienia pierwotnego[10].

Eirene a wojna peloponeska

Taka interpretacja tego wyrażenia może być skutkiem zmiany nastrojów społecznych wśród Ateńczyków, którzy w czasie wojny peloponeskiej zaczęli być negatywnie nastawieni wobec wojny. Dopiero jednak w IV wieku doszło do rozpowszechnienia się nowego znaczenia tego słowa. Wykorzystywali je zarówno historycy[11] jak i mówcy[12]. Korzystali zamiennie z obu znaczeń tego słowa, często nawet w tym samej części swojego dzieła. Jako przykład można przytoczyć Andokidesa w mowie o pokoju z Lacedemończykami: ὅπου δὲ πολλάκις ἤδη πρότερον εἰρήνην ἐποιήσασθε δημοκρατούμενοι, natomiast fragment później ἓν δὴ τοῦτο, ὦ Ἀθηναῖοι, πρῶτον σκεψώμεθα. ἐν ταύτῃ τῇ εἰρήνῃ ὁ δῆμος ὁ τῶν Ἀθηναίων ἔσθ᾽ ὅπου κατελύθη; οὐδεὶς ἀποδείξει[13].

[1]   Hom. Il XXII 159; Od. XXIV 487.

[2]            B. Keil, EPIHNH: eine philologisch-antiquarische Untersuchung, Leipzig 1916, s. 51.

[3]            L. Santi Amanti, Sulla terminologia relativa alla pace nelle epigrafi greche fino all’avvento della Koiné Eiréné, AIV CXXXVIII, 1979-1989, s. 488-494Cyt. za A. Wolicki, Symmachia spartańska w V i VI wieku, Warszawa 2012, s. 247.

[4]            Xen. Hell. V 1 31.

[5]   Hdt. I 74, VII 148; Thuc. II 2, IV 62, 118, V 13, 14, 18, 25, 76.

[6]            Hdt. I 87, IV 127, VIII 3; Thuc. I 40, 120, 124, 139, 142, II 5, 36, 65, III 9, 13, 54, 82, IV 19, 20, 21, 61, V 16, 26, 48, 55, 59.

[7]            Xen. Hell. VI 2 1, 3 18,

[8]            Xen. Hell., II 2 13, 18-20, 22, 4 38, III 2 9, 31, IV 4 2, V 1 29, VII 1 27; Aeschin. II 60.

[9]            Thuc. I 120, II 2, IV 19-21, 62, V 13, 14, 16, 17, 25, 26, 55, 59, 76.

[10]            Thuc. I 124, 139, 142, II 5, 36, III 54, 82.

[11]   Xen. Hell. II 2 19, 22, III 2 31, 4 6, 7 1, VI 2 1.

[12]            Aeschin. II 12, 161, III 65; Dem., XI 1, 2, 7, 20, XII 8, 11, 12, 19, 22, XV 18, XVI 7, XVIII 17, XIX 12; Lys., XII 68, 95, XIII 5, 8, 9, 11, 13, 15-17, 47, XIV 4, XXV 30, XXVII 10.

[13]            Andoc. III 2, 4.