Katastrofe

Katastrofe

Kolejna grupa wyrażeń istotnych dla rozważań w tej pracy związana jest z wrogimi aktami przeciwko ludności pokonanej polis. Na plan pierwszy wysuwają się tutaj przypadki andrapodismos tłumaczonego dzisiaj jako sprzedanie w niewolę kobiet i dzieci oraz zabicie mężczyzn, a także zniszczenie samego miasta. Należy jednak pamiętać, iż współczesne rozumienie tego terminu odbiega istotnie od jego znaczenia w Grecji klasycznej. Dzisiejsze jego użycie jest głównie wytworem XIX i XX-wiecznej historiografii[1]. Tymczasem zamiast niego w starożytności stosowano niezależne od siebie pojęcia opisujące poszczególne jego części. Były różne słowa opisujące zniewolenie kobiet i dzieci oraz zabicie mężczyzn[2].

Jednym z nich jest καταστροφή (katastrofe), czyli zabijać. Wykorzystywał je już Herodot dla opisu wydarzeń w Zankle[3]. Potem pojawiło się u niego przy opisie oblężenia Olintu przez Persów[4]. Możliwe, że używał go Efor, będący źródłem dla Diodora Sycylijskiego, u którego pojawia się ono kilka razy[5]. Słowo to mogło jednak równie dobrze przyjąć się dopiero w okresie hellenistycznym. Wykorzystanie katastrofe jest na tyle rzadkie, że nie można uznać go za typowe określenie egzekucji.

Apoktrino

Najczęściej wykorzystywanym słowem dotyczącym zabijania jest ἀποκτείνω. Oznaczało ono „zabić”. Pojawia się czasami u Herodota. Jednak nie wiąże się ono bezpośrednio z kończeniem wojen[6]. Później wielokrotnie występuje w pracach Tukidydesa i Ksenofonta[7]. Także tacy mówcy jak Demostenes, Lizjasz i Isokrates z niego korzystają[8]. Występuje ono również w dziełach Platona[9].

Pojawiało się w sytuacjach, w których następowały masowe egzekucje[10]. W takich wypadkach musiały być one wykonywane z nakazu władz jako legalna kara nałożona na przeciwnika. Nie mogły być to spontaniczne działania. Decyzja taka musiała być poprzedzona kapitulacją państwa pokonanego[11]. Władze zwycięskiego polis były zobligowane do nakazania swoim dowódcom przeprowadzenie tego aktu.

---

[1]              F. W. Ulrich, Der Kampf um Amphilochien, Hamburg 1863, s. 12; T. R. Glover, From Pericles to Philip, New York 1917, s. 134, 257.

[2]              E. Heza, Eksterminacja jeńców i ludności cywilnej, Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Historia X, 1975, s 5-19; R. Kulesza, Polis-apolis, Warszawa 1998, s.232-234; J. Karczyński, Andrapodismos w IV i V wieku p.n.e., [W:] Wojna i pokój w świecie starożytnym, Poznań 2014, s. 155-157.

[3]              Hdt., VI 23.

[4]              Hdt., VIII 127.

[5]              Diod., XII 76, XIII 30, 62, XIV 5.

[6]              Hdt., III79, IV 69, VI 137,139.

[7]              Thuc., I 30, 53, II 5, 67, III 28, 41, 44, 66, 68, 81,111, IV 41, 57, 122, V 82, 116, VI 105, VIII 21, Xen., Hell., I 2 3, III 2 28, IV 4 2-3, V 2 23, VI 5 7, VII 1 46, 4 14, 26.

[8]              Dem., XVIII 101, XIX 278, Lys., XII 21, 39, 82, XIII 43, XX 9, Isoc., IV 113, V 52, 112, VII 67, XII 93, 148, 184, XV 252, XIX 19, XX 11,.

[9]              Plat., Rep. II 360c, VIII 557a, 566a, Ep. VII 351 b.

[10]            Thuc., III 36, 41, 66, IV 122, V 32, 83, 116; Xen, Hell., VII 1 46.

[11]            K. L. Gaca, The Andrapodizing of War Captives in Greek Historical Memory, TAPhA CXL, 2010, s. 152-54.