W Dzieciach Heraklesa Eurypides przedstawił zwyczaje związane z wojną. Kluczową kwestią jest wojna pomiędzy poszczególnymi polis w obronie danego porządku prawnego. Władca Myken Eurystej żąda wydania mu dzieci Heraklesa, znajdujących się pod opieką króla Aten. Ten, odmawia, gdyż byłoby to pogwałcenie praw boskich – dzieci, bowiem schroniły się w świątyni Zeusa. Z drugiej strony, musi on przede wszystkim patrzeć na dobro swojego ludu, dla którego ważniejsze jest zachowanie pokoju:
Χορός
[…]
θεῶν ἱκτῆρας ἀλάτας
καὶ ἐμᾶς χθονὸς ἀντομένους ξένος ὢν βιαίως
ἕλκεις, οὐ βασιλεῦσιν εἴ-
ξας, οὐκ ἄλλο δίκαιον εἰ-
πών: ποῦ ταῦτα καλῶς ἂν εἴ-
εἰρήνα μὲν ἐμοί γ᾽ ἀρέ-
σκει: σοὶ δ᾽, ὦ κακόφρων ἄναξ, [1]
Jednakże po przemowie Iolaosa opiekującego się dziećmi władca Demofon zmienia zdanie. Gdyby, bowiem złamał boskie prawo, wówczas dzieci Heraklesa nigdzie nie mogłyby się czuć bezpiecznie. Natomiast Ateny straciłyby swoją pozycję gwaranta prawa. Wybucha wojna, której wynik według wyroczni zależy od złożenia ofiary przez Ateńczyków. Po jej złożeniu wygrywają bitwę. Zwycięską wiadomość przynosi sługa:
Ἄγγελος
δέσποινα, μύθους σοί τε συντομωτάτους:
κλύειν ἐμοί τε τῷδε καλλίστους φέρω:
νικῶμεν ἐχθροὺς καὶ τροπαῖ᾽ ἱδρύεται
παντευχίαν ἔχοντα πολεμίων σέθεν.
Ἀλκμήνη
ὦ φίλταθ᾽, ἥδε σ᾽ ἡμέρα διώλβισεν:
ἠλευθέρωσαι τοῖσδε τοῖς ἀγγέλμασιν.[2]
Władca Myken dostaje się do niewoli i przyprowadzony przed oblicze matki Heraklesa – Alkmeny. Eurypides opisuje tu kolejny zwyczaj związany z wojną. Pojmanych jeńców nie wolno skazywać na śmierć:
Ἀλκμήνη
τί δὴ τόδ᾽; ἐχθροὺς τοισίδ᾽ οὐ καλὸν κτανεῖν;
Θεράπων
οὐχ ὅντιν᾽ ἄν γε ζῶνθ᾽ ἕλωσιν ἐν μάχῃ. [3]
Tragedia ta została wystawiona w roku 430, a więc tuż po rozpoczęciu się wojny peloponeskiej. Eurypides jednak ukazuje wojnę oczami obywateli – wówczas niesie ona jedynie zniszczenie. W rzeczywistości najazdy, które zdążyły już dotknąć Attykę przyniosły zniszczenia odczuwalne przez społeczeństwo[4]. Stąd tak silnie akcentowana jest wola ludu oraz pragnienie do zachowania pokoju. Demofon i Eurystes nie mieli tak naprawdę powodów do walczenia przeciwko sobie. Przyczyna zewnętrzna sprawią jednak, iż stanęli do walki[5].
Innym poruszonym zagadnieniem jest wpływ konfliktu zewnętrznego na relacje między poddanymi. Demofon zdaje sobie sprawę, iż w obliczu zagrożenia nie zawsze dochodzi do zjednoczenie ludności. Obawia się również wybuchu stasis:
τῶν μὲν λεγόντων ὡς δίκαιον ἦν ξένοις
ἱκέταις ἀρήγειν, τῶν δὲ μωρίαν ἐμοῦ
κατηγορούντων: εἰ δὲ δὴ δράσω τόδε,
οἰκεῖος ἤδη πόλεμος ἐξαρτύεται.
ταῦτ᾽ οὖν ὅρα σὺ καὶ συνεξεύρισχ᾽ ὅπως
αὐτοί τε σωθήσεσθε καὶ πέδον τόδε,
κἀγὼ πολίταις μὴ διαβληθήσομαι..[6]
Pokój natomiast ma być stanem, w którym możliwe jest spokojne życie. Zakończenie wojny jest krwawe i wiąże się z egzekucjami. Nie ma litości dla pokonanych. Ukazanie wojny w ten sposób może być wyrazem poparcia dla ostrego traktowania sojuszników Aten.
Dzieci Heraklesa można utożsamiać z wygnańcami z Attyki. Podobnie jak oni są zmuszeni do tułania się między jednym miejscem a drugim. Wojna pozostawi ich na łasce innych osób. Z tego też powodu początkowo król Aten chciał przepędzić potomków Heraklesa. Próbował w ten sposób uniknąć wojny. Podobnie wysłano uchodźców z wiejskich terenów Attyki do kleruchii, aby zmniejszyć tłok między murami Aten.
W Błagalnicach natomiast wojna jest ukazana jako nędzą. Sztuka zaczyna się od modlitwy za poległych synów. Ukazana jest rozpacz po śmierci w walce dzieci[7]. Jest to zła śmierć, którą każdy chciałby odwrócić[8]. Następnie akcja skupia się na próbie pochowania zabitych na wojnie z Tebami. Na koniec Atena ogłasza, że nie będzie wojny pomiędzy Argos i Atenami. Tekst traktatu pokojowego między nimi został wyryty w kamiennej tablicy. Oba państwa zgodziły się zniszczyć Teby. Miało to nastąpić w bliżej nieokreślonej przyszłości[9].
W sztuce Eurypides ukazuje wpływ wojny na społeczeństwo. Niszczy je ona i doprowadza do upadku więzi społecznych. Widoczny jest również podział klasowy w podejściu do wojny i demokracji. Ukazuje Tezeusza jako żarliwego demokratę. Broni on ustroju ateńskiego. Pozwala on realizować się bogatym jak i biednym. Za podstawowe wartości w Atenach uznaje wolność do wypowiedzi i isonomię wobec prawa. Odrzuca pochwałę jedynowładztwa wyrażoną przez posła tebańskiego[10].
Obie strony porozumiewają się mimo trudności i zawierają porozumienie przeciwko trzeciej stronie konfliktu. Formalny sojusz, jaki zawierają jest wzorowany na pokoju Nikiasza. Również w nim skonfliktowane dotychczas państwa przezwyciężają trudności i tworzą przymierze.
[1] Eur, Heraclid, 364-70.
[2] Eur, Heraclid, 784-89; J. A. Spranger,The Political Element in the Heracleidae of Euripides CQ XIX, 1925, s.120-21.
[3] Eur, Heraclid, 965-66.
[4] J. A. Spranger, op. cit. s. 125-26.
[5] J. A. Spranger, op. cit., s. 122-23.
[6] Eur, Heraclid, 406-413; P. Burian, Euripides’ Heraclidae: An Interpretation, CPh LXXII, s. 7-8.
[7] Eur, Supp, 42-86; Sztuka ta ma wymowę jawnie antymilitarystyczną według A. N. Michelini, Political Themes in Euripides’ Suppliants, AJPh CXV, 1994, s. 238-39.
[8] Eur, Supp, 1182-89.
[9] Eur, Supp, 1165-95; J. W. Fitton, The Suppliant Women and the Herakleidai of Euripides: I. The Suppliant Women, Hermes LXXXIX, 1961, s. 442.
[10] A. N. Michelini, op. cit., s. 227-29; W. Wróblewski, Rozwój idei społeczeństwa obywatelskiego w wieku VI i V przed Chrystusem, Toruń 2004, s. 117-119.